S
SoruCevap
Uzun süreli belleği ele alırken saklama ve geri çağırmayı bir arada düşünmemiz gerekir Uzun süreli bellekte unutulanların çoğu bilginin kendisinin kaybolmasından çok bilgiye erişimin kaybolmasından kaynaklanıyor gibi görünmektedir Yani zayıf bellek saklama başarısızlığından çok geri çağırma başarısızlığını yansıtıyor olabilir (Bunun unutmanın saklama kapasitesinin aşılması sonucunda ortaya çıktığı buna karşın geri çağırmanın aslında hatasız gerçekleştiği düşünülen kısa süreli belleğin tersi olduğuna dikkat edin) Uzun süreli bellekten bir bilgiyi geri çağırmaya çalışmak büyük bir kütüphanede bir kitabı bulmaya çalışmaya benzer Kitabın (bilginin) bulunamaması onun orada olmadığını göstermez; yanlış yerde arıyor olabilirsiniz ya da kitap yanlış yerleştirilmiştir ve bu nedenle de erişilebilir durumda değildir
Günlük deneyimler bu görüşe pek çok kanıt sağlar Herkesin bir olguyu hatırlayamadığı ancak bu olgunun sonradan aklına geldiği olmuştur Sınav sırasında belirli bir isim veya tarihi hatırlayamadığınız sınavdan çıktıktan sonra aklınıza geldiği kimbilir kaç kez başınıza gelmiştir Belirli bir sözcük veya ismi bir türlü hatırlayamadığımız "dilimin ucunda" deneyimi bir başka örnek olarak verilebilir (Brovvn ve McNeiI 1966) Bir bellek araması sonucu nihayet doğru sözcüğü geri çağırana kadar (bu sırada bellek taranır ve doğru sözcüğe yakın ancak yanlış sözcükler göz ardı edilir) kendimizi oldukça rahatsız hissederiz Geri çağırma başarısızlığına daha çarpıcı bir örnek de bazı kişilerin hipnoz altında başka seki 1de hatırlamaları mümkün olmayan çocukluk anılarını hatırlayabileceklerini hissetmeleridir Aynı deneyim psikoterapide de ortaya çıkar Bu gözlemlerin hepsi için kesin deneysel kanıtlara sahip olmamamıza rağmen bu gözlemler görünüşte unutulmuş olan bazı anıların aslında yok olmadığı izlenimini vermektedir Yalnızca erişilmeleri zorlaşmıştır ve doğru geri çağırma ipucu ( bir anıyı geri çağırmamıza yarayabilecek herhangi bir şey) gerektirmektedirler
Geri çağırma başarısızlığının unutmaya neden olabileceğine dair daha güçlü bir bulgu için şu deneyi ele alalım: Deneklerden uzun bir sözcük listesi ezberlemeleri istenmiştir Sözcüklerden bazıları "köpek" ve "kedi" gibi spesifik hayvanların bazıları "elma" ve "portakal" gibi spesifik meyvelerin vb isimlerinden oluşmaktadır Bir gruba "hayvan" "meyve" vb gibi geri çağırma ipuçları verilmiş kontrol grubuna verilmemiştir Geri çağırma ipuçları verilen grup kontrol grubundan daha fazla sözcük hatırlamıştır Sonraki bir testteyse her iki gruba da geri çağırma ipuçları verildiğinde aynı sayıda sözcük hatırlamışlardır Bu nedenle hatırlama bakımından iki grup arasında başlangıçta bulunan fark geri çağırma başarısızlığından kaynaklanıyor olmalıdır
Sonuç olarak geri çağırma ipuçları ne kadar iyiyse bellek de o kadar iyi olmaktadır Bu ilke neden tanımaya dayanan bellek testlerinde hatırlama testlerinden genellikle daha başarılı olduğumuzu açıklamaktadır Tanıma testinde bize belirli bir bilgiyi (sözgelimi "Mete Özel partide karşılaştığınız insanlardan biri miydi?) daha önce görüp görmediğimiz sorulur Burada test sorusunun kendisi bu bilginin belleğimizden geri çağırılması için mükemmel bir ipucudur Buna karşın hatırlama testinde çok az geri çağırma ipucuyla (örneğin "Partide karşılaştığınız herkesin adını hatırlayın") bellekteki bilgiyi oluşturmak zorundayızdır Tanıma testindeki geri çağırma ipuçları genellikle hatırlama testindekilerden daha yararlı olduğundan tanıma testlerinde çoğu zaman hatırlama testlerinden daha çok başarı sağlanır (Tulving 1974)
Unutmanın tek nedeni geri çağırma başarısızlığı mıdır? Böyle olduğunu söylemek güçtür Bir kişinin bir şeyi hepten mi unuttuğunu yoksa doğru geri çağırma ipucunu amaçlanan belleğe ulaştıracak olan ipucunu mu henüz bulamadığını nasıl söyleyebiliriz? öte yandan Öğrenilmiş olan herşeyin hâlâ bellekte doğru ipucunu beklemekte oluşu olanaksız görünmektedir Bazı bilgiler belki sonraki bilgiyi değiştirdiğinden belki de zaman aşımından gerçekten depodan atılmış olabilir
Geri çağırma başarısızlığı uzun süreli bellekte gerçekleşen unutmanın tek nedeni olsun olmasın başlıca nedeni olduğu kesindir Bu nedenle hangi faktörlerin geri çağırmayı artırdığını ve azalttığını bilmek şarttır
Günlük deneyimler bu görüşe pek çok kanıt sağlar Herkesin bir olguyu hatırlayamadığı ancak bu olgunun sonradan aklına geldiği olmuştur Sınav sırasında belirli bir isim veya tarihi hatırlayamadığınız sınavdan çıktıktan sonra aklınıza geldiği kimbilir kaç kez başınıza gelmiştir Belirli bir sözcük veya ismi bir türlü hatırlayamadığımız "dilimin ucunda" deneyimi bir başka örnek olarak verilebilir (Brovvn ve McNeiI 1966) Bir bellek araması sonucu nihayet doğru sözcüğü geri çağırana kadar (bu sırada bellek taranır ve doğru sözcüğe yakın ancak yanlış sözcükler göz ardı edilir) kendimizi oldukça rahatsız hissederiz Geri çağırma başarısızlığına daha çarpıcı bir örnek de bazı kişilerin hipnoz altında başka seki 1de hatırlamaları mümkün olmayan çocukluk anılarını hatırlayabileceklerini hissetmeleridir Aynı deneyim psikoterapide de ortaya çıkar Bu gözlemlerin hepsi için kesin deneysel kanıtlara sahip olmamamıza rağmen bu gözlemler görünüşte unutulmuş olan bazı anıların aslında yok olmadığı izlenimini vermektedir Yalnızca erişilmeleri zorlaşmıştır ve doğru geri çağırma ipucu ( bir anıyı geri çağırmamıza yarayabilecek herhangi bir şey) gerektirmektedirler
Geri çağırma başarısızlığının unutmaya neden olabileceğine dair daha güçlü bir bulgu için şu deneyi ele alalım: Deneklerden uzun bir sözcük listesi ezberlemeleri istenmiştir Sözcüklerden bazıları "köpek" ve "kedi" gibi spesifik hayvanların bazıları "elma" ve "portakal" gibi spesifik meyvelerin vb isimlerinden oluşmaktadır Bir gruba "hayvan" "meyve" vb gibi geri çağırma ipuçları verilmiş kontrol grubuna verilmemiştir Geri çağırma ipuçları verilen grup kontrol grubundan daha fazla sözcük hatırlamıştır Sonraki bir testteyse her iki gruba da geri çağırma ipuçları verildiğinde aynı sayıda sözcük hatırlamışlardır Bu nedenle hatırlama bakımından iki grup arasında başlangıçta bulunan fark geri çağırma başarısızlığından kaynaklanıyor olmalıdır
Sonuç olarak geri çağırma ipuçları ne kadar iyiyse bellek de o kadar iyi olmaktadır Bu ilke neden tanımaya dayanan bellek testlerinde hatırlama testlerinden genellikle daha başarılı olduğumuzu açıklamaktadır Tanıma testinde bize belirli bir bilgiyi (sözgelimi "Mete Özel partide karşılaştığınız insanlardan biri miydi?) daha önce görüp görmediğimiz sorulur Burada test sorusunun kendisi bu bilginin belleğimizden geri çağırılması için mükemmel bir ipucudur Buna karşın hatırlama testinde çok az geri çağırma ipucuyla (örneğin "Partide karşılaştığınız herkesin adını hatırlayın") bellekteki bilgiyi oluşturmak zorundayızdır Tanıma testindeki geri çağırma ipuçları genellikle hatırlama testindekilerden daha yararlı olduğundan tanıma testlerinde çoğu zaman hatırlama testlerinden daha çok başarı sağlanır (Tulving 1974)
Unutmanın tek nedeni geri çağırma başarısızlığı mıdır? Böyle olduğunu söylemek güçtür Bir kişinin bir şeyi hepten mi unuttuğunu yoksa doğru geri çağırma ipucunu amaçlanan belleğe ulaştıracak olan ipucunu mu henüz bulamadığını nasıl söyleyebiliriz? öte yandan Öğrenilmiş olan herşeyin hâlâ bellekte doğru ipucunu beklemekte oluşu olanaksız görünmektedir Bazı bilgiler belki sonraki bilgiyi değiştirdiğinden belki de zaman aşımından gerçekten depodan atılmış olabilir
Geri çağırma başarısızlığı uzun süreli bellekte gerçekleşen unutmanın tek nedeni olsun olmasın başlıca nedeni olduğu kesindir Bu nedenle hangi faktörlerin geri çağırmayı artırdığını ve azalttığını bilmek şarttır