Câiz, Arapça kökenli bir kelime olup "helal, uygun, izin verilen" anlamına gelir. İslam hukukunda, câiz, bir davranışın ya da eylemin dinî açıdan yapılmasında bir sakınca bulunmadığını ve izin verildiğini ifade eder. Yani, bir şeyin câiz olması, o şeyin yapılmasının caiz olduğu ve dini hükümler açısından yasaklanmadığı anlamına gelir.
Câiz’in İslam’daki Anlamı:
- İzin Verilen: Bir şeyin câiz olması, yapılmasında herhangi bir dini engel olmadığı anlamına gelir. Câiz, yapılabilir, izinli veya uygun bir şeydir.
- Helal ve Haram Arasında: İslam hukukunda, bir eylem ya da davranış, helal, haram, mekruh, mubah veya faziletli gibi kategorilerle sınıflandırılır. Câiz, helal olan şeylerin bir alt kategorisinde yer alabilir ve bazen mubah (serbest) olarak da tanımlanabilir.
Câiz’in Hukuki Açıdan Kullanımı:
- Yapılmasına İzin Verilen Davranışlar: Bir davranış veya eylem, İslam’ın hükümlerine uygun olduğu sürece câiz olarak kabul edilir. Bu, dini açıdan yasaklanmamış veya zarar vermeyenher şeyin yapılabileceği anlamına gelir.
- Örneğin, bir insanın dünya işleriyle meşgul olması, câizdir çünkü İslam, dünyevi işleri yapmakla ilgili herhangi bir yasak getirmez. Yalnızca bu işlerin helal yollarla yapılması gerekir.
- Câiz Davranışlar ve İbadetler: İbadetler ve diğer dini faaliyetler de câiz olmalıdır. Örneğin, bir yemek yemek, evlenmek, alışveriş yapmak gibi günlük faaliyetlerin çoğu, eğer helal sınırlar içinde gerçekleşiyorsa câizdir. Ancak, haram olan eylemler (içki içmek, faiz almak, yalan söylemek gibi) câiz değildir.
Câiz ile Mubah Arasındaki Fark:
- Mubah: İslam hukukunda mubah, bir şeyin yapılması veya yapılmaması konusunda bir zorunluluk ya da yasak bulunmayan anlamına gelir. Başka bir deyişle, mubah olan bir şeyin yapılması da mümkündür, yapılmaması da.
- Câiz: Câiz, bir şeyin dinî açıdan uygun ve izin verilen olduğu anlamına gelir. Yani, mubah ile benzer bir anlam taşısa da, câiz kelimesi daha çok dinî hükümlerle ilişkili bir terim olarak kullanılır. Câiz, helal olan şeyleri ifade etmek için de kullanılabilir.
Câiz’in Örnekleri:
- Yemek İle İlgili Câizler: Helal hayvanlardan elde edilen etlerin yenmesi câizdir. Ancak haram olan yiyecekler, örneğin domuz eti veya alkollü içecekler, câiz değildir.
- Evlenmek: İslam’a uygun bir şekilde evlenmek, yani bir erkeğin bir kadınla evlenmesi, uygun şartlar altında câizdir. Ancak dini veya ahlaki sınırlar ihlal edilirse, bu evlilik câiz olmayabilir.
- İşle ilgili Davranışlar: Bir kişi, eğer kazancı helal yollarla elde ediyorsa, örneğin bir işte çalışarak gelir sağlıyorsa, bu da câizdir. Ancak bu kazanç haram yollarla elde ediliyorsa (örneğin faizli bir işte çalışmak), câiz değildir.